Een klein Hongaars stadje komt tot leven: de dagelijkse sleur, de armoede waarin veel bewoners verkeren, zal binnenkort verleden tijd zijn. Baron Wenckheim keert namelijk terug! Weliswaar zijn er in het verleden smadelijke stukken over hem verschenen, hij zou in Argentinië in de gevangenis hebben gezeten ten gevolge van onbetaalde rekeningen, gokschulden zou hij gemaakt hebben. Niets anders dan vileine bijdragen van jaloerse journalisten. Vertel de burgemeester en bewoners wat! Baron Wenckheim keert terug, vijfenzestig is hij inmiddels en nog één keer wil hij zijn grote liefde zien, het meisje dat hij in de steek heeft gelaten toen zijn ouders op zijn negentiende het vaderland verlieten voor een nieuw bestaan in Zuid-Amerika. Marietta (die in werkelijkheid Marika heet), de enige liefde in zijn leven; ze was zeventien toen hij haar leerde kennen, hij was vijftien jaar oud.
Onderweg van Boedapest naar de kleine provincieplaats waar hij ooit is geboren, biedt een man in de trein zijn diensten al aan. Ook al geeft de baron hem te kennen daar geen behoefte aan te hebben, de kwezel houdt vast, waarna Wenckheim het gelaten over zich heen laat komen dat hij nu een ‘persoonlijk secretaris’ heeft. Deze nar zal hem ‘ontlasten met zijn zaken en hem voor onheil behoeden’. Vanzelfsprekend luiden bij de lezer de alarmbellen, en terecht.
Baron Wenckheim keert terug (2016; Nederlandse vertaling 2019) begint met het verhaal van een befaamd professor die wraak neemt op een ultrarechtse motorbende. In eerste instantie begrijp je wellicht niet waar dat vandaan komt, maar naarmate het verhaal vordert, besef je hoe de auteur waarschuwt voor het toenemend populisme in Hongarije, voor de extreemrechtse tendensen, waar de ‘sterke arm’ maar al te graag gebruik van maakt. Je zou het verhaal van de professor als een soort handleiding kunnen lezen met betrekking tot de ondergang van democratie en cultuur, van wetenschap als waarde. Dat ontpopt zich aan het einde van de roman.
De aan depressies onderhevige baron beseft al snel dat zijn geboorteplaats een volstrekt verkeerd beeld van hem heeft. Geenszins is hij de redder, de verlosser die zij voor ogen zien. Maak dat een op hol geslagen kudde maar eens wijs… Tot in de hoogste regeringskringen wordt de komst van de verloren zoon toegejuicht. Dan neemt hij een rigoureus besluit, maar niet nadat:
“… hij moest leven, om op het laatst zijn excuses aan te bieden aan Marietta, arme Marietta, wat had hij haar vernederd …”
Dat heeft hij overigens helemaal niet gedaan, het feit dat de hele bevolking ineens beseft hoe belangrijk Marika is, tenslotte is dat de reden dat de baron is teruggekeerd, gooit haar tot dan rustige leven overhoop.
Als de ballon klapt, als blijkt dat Wenckheim een berooide zwerver is, slaat de euforie om: Marika wordt als demon beschouwd, de rechtspopulisten vieren hoogtij. In zekere zin is het laatste een verwijzing naar de recente ontwikkelingen in Hongarije, ooit het meest Westerse Oostblokland, een land waar cultuur, wetenschap en medemenselijkheid in groot aanzien stonden, maar waar tegenwoordig polarisatie en haat regeert.
Baron Wenckheim keert terug is een lastig boek, met zinnen die soms tien pagina’s omspannen. Zelden is er een rustmoment. Daarbij komt de uiterst slordige redactie door uitgeverij Wereldbibliotheek. Zinnen als “… zodra hij hier klaar was ging hij de stad ging verlaten …” kom je op iedere vijftien pagina’s tegen. Dat neemt niet weg dat dit een boeiend en soms hilarisch verhaal is; de wijze waarop mensen zich laten meeslepen, de wijze waarop zij als lemmingen richting afgrond marcheren, is daarentegen een spiegel die ons wordt voorgehouden, waarin het niet al te plezierig kijken is.